पामतेलाऐवजी सोयाबीन, सूर्यफूल तेलाची आयात वाढली; नेपाळमधून होणाऱ्या शुल्कमुक्त आयातीचा देशांतर्गत उद्योगाला मोठा फटका.
देशात सोयाबीन आणि सूर्यफूल तेलाच्या विक्रमी आयातीमुळे खाद्यतेलाचे दर कमी झाले असले तरी, याचा थेट फटका देशांतर्गत तेलबिया उत्पादक शेतकऱ्यांना बसत आहे. बाजारात तेलबियांचे दर सातत्याने घसरत असून, शेतकऱ्यांच्या सोयाबीनला हमीभाव मिळणेही कठीण झाले आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारातील दरांमधील बदल आणि केंद्र सरकारच्या आयात-निर्यात धोरणातील विसंगतीमुळे ही परिस्थिती निर्माण झाल्याचे तज्ज्ञांचे मत आहे.
आयातीमधील बदलाचे चित्र
आंतरराष्ट्रीय बाजारात पामतेलाच्या तुलनेत सोयाबीन तेलाचे दर कमी झाल्याने भारताच्या खाद्यतेल आयातीच्या रचनेत मोठा बदल झाला आहे. पूर्वी आयातीत पामतेलाचा वाटा सर्वाधिक असे, मात्र आता त्याची जागा सोयाबीन आणि सूर्यफूल तेलाने घेतली आहे.
-
पामतेलाची आयात: मागील काही वर्षांपासून पामतेलाची आयात ७० ते ८० लाख टनांवर स्थिर आहे.
-
सोयाबीन तेलाची आयात: ही आयात ३५ लाख टनांवरून जवळपास ५० लाख टनांपर्यंत वाढली आहे.
-
सूर्यफूल तेलाची आयात: ही आयात २५ लाख टनांवरून सुमारे ३५ लाख टनांपर्यंत पोहोचली आहे.
पामतेलाच्या किमती उच्च पातळीवर का आहेत?
इंडोनेशिया आणि मलेशिया या प्रमुख पामतेल उत्पादक देशांनी बायोडिझेल धोरणामध्ये बदल केल्याने आणि हवामानातील बदलांमुळे पामतेलाचा पुरवठा मर्यादित झाला आहे. त्यामुळे त्याच्या किमती आंतरराष्ट्रीय बाजारात उच्च पातळीवर आहेत. याउलट, दक्षिण अमेरिका आणि ब्लॅक सी क्षेत्रातून सोयाबीन आणि सूर्यफूल तेलाचा पुरवठा मोठ्या प्रमाणात होत असल्याने त्यांच्या किमती तुलनेने कमी आहेत. याचाच फायदा घेत भारतीय आयातदारांनी या तेलांची आयात वाढवली आहे.
नेपाळमधून शुल्कमुक्त आयातीचा फटका
‘सार्क प्राधान्य व्यापार करार’ (SAFTA) आणि भारत-नेपाळ व्यापार करारामुळे नेपाळमधून रिफाइंड सोयाबीन तेलाची शुल्कमुक्त आयात होत आहे. याचा मोठा फटका देशांतर्गत तेल रिफायनिंग उद्योगाला बसत आहे.
-
देशांतर्गत उद्योगावर परिणाम: शुल्कमुक्त रिफाइंड तेलाच्या आयातीमुळे भारतीय रिफायनरीज कमी क्षमतेवर चालत आहेत, ज्यामुळे देशातील रोजगारावरही नकारात्मक परिणाम होत आहे.
-
व्यापारी मार्गाचा गैरवापर: नेपाळ आणि भारतात आयात शुल्कमुक्त असल्याने काही इतर देशांतील व्यापारी याच मार्गाचा वापर करून भारतात शुल्कमुक्त तेलाचा पुरवठा करत असल्याची शक्यता सूत्रांनी वर्तवली आहे.
शेतकरी आणि उद्योग दोघेही अडचणीत
या सर्व घडामोडींमुळे एकीकडे खाद्यतेल स्वस्त झाल्याने ग्राहकांना दिलासा मिळाला असला तरी, दुसरीकडे देशातील शेतकरी आणि तेल उद्योग अडचणीत सापडले आहेत. याविषयी बोलताना अखिल भारतीय खाद्यतेल व्यापारी महासंघाचे अध्यक्ष, शंकर ठक्कर म्हणाले, “खाद्यतेलाच्या बाबतीत भारत ६० ते ६५ टक्के परदेशावर अवलंबून आहे. त्यामुळे जागतिक बदलांचा परिणाम आपल्या बाजारपेठेवर होतो. सध्या खाद्यतेल स्वस्त आहे, मात्र शेतकऱ्यांना त्यांच्या सोयाबीनला हमीभावही मिळत नाही, ही एक गंभीर वस्तुस्थिती आहे.”
